Uczennice klasy VIIIA PSP im. Jana Pawła II w Belsku Dużym, Eliza Olszewska i Weronika Grzyb biorą udział w projekcie Sejmu Dzieci i Młodzieży „Posłowie Sejmu II RP. Ich losy i działalność w okresie II wojny światowej i okupacji”. Dziewczęta z belskiej podstawówki zajęły się postacią Tadeusza Morawskiego. Stworzyły nawet stronę internetową odnoszącą się do ich projektu: www.tadeuszmorawski.pl
Tadeusz Leon Dzierżykraj Morawski – poseł Sejmu II RP, jego losy i działalność w okresie II wojny światowej i okupacji
Jesteśmy uczennicami klasy VIII A Publicznej Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Belsku Dużym. W marcu br. nauczyciel wiedzy o społeczeństwie przekazał nam informację o możliwości wzięcia udziału w XXV sesji Sejmu Dzieci i Młodzieży. Tegoroczny temat projektu to: “Posłowie Sejmu II RP. Ich losy i działalność w okresie II wojny światowej i okupacji.” Stwierdziłyśmy, iż jest to idealna okazja do pogłębienia naszej wiedzy i szansa, aby zasiąść w ławach sejmowych. Nasze działania rozpoczęłyśmy od wybrania osoby, która spełniała postawione wymogi. Było to nie lada wyzwanie. Jednak ostatecznie doszłyśmy do wniosku, że będzie to Tadeusz Morawski, postać ściśle związana z naszym terenem, właściciel pałacu w Małej Wsi znajdującego się na terenie gminy Belsk Duży. Na początku ustaliłyśmy plan działania, podzieliłyśmy się zadaniami oraz znalazłyśmy sojuszników projektu. Naszym celem jest przybliżenie mieszkańcom gminy Belsk Duży i młodzieży belskich szkół sylwetki T. Morawskiego, posła II RP. Zaczęłyśmy od szukania bibliografii w Gminnej Bibliotece Publicznej w Belsku Dużym oraz szkolnej bibliotece, znalazłyśmy materiały niezbędne do napisania biogramu. Dzięki książce pod tytułem “Gdzie ten dom, gdzie ten świat”, napisanej przez syna Tadeusza Morawskiego – Zdzisława Morawskiego dowiedziałyśmy się o wielu faktach z życia ojca, jego działalności poselskiej, pracy w majątku Mała Wieś, aktywności podczas II wojny światowej. Pogłębiłyśmy również wiedzę o życiu szlachty w okresie międzywojennym na terenie Mazowsza. Przydatna była też twórczość naszego lokalnego historyka – pana Remigiusza Matyjasa, który udzielił nam wskazówek przy szukaniu bibliografii. Prosimy o zapoznanie się z poniższą notką biograficzną Tadeusza Morawskiego – pisząWeronika Grzyb i Eliza Olszewska – uczennice klasy VIII A PSP im. Jana Pawła II w Belsku Dużym.
Tadeusz Leon Dzierżykraj Morawski – urodził się 23 czerwca 1893 r. w Jurkowie. Był synem Teresy z Morawskich i Stanisława Morawskiego, młodszym bratem dyplomaty i polityka Kajetana Morawskiego. 31 X 1922 r. poślubił w Małej Wsi Julię Lubomirską. Mieli pięcioro dzieci: Klementynę, Stanisława, Zdzisława, Kazimierza, Marię.
Po I wojnie światowej Mała Wieś przeżywała ciężkie czasy. Prawdziwym wybawieniem okazał się Tadeusz Morawski, który ocalił majątek małowiejski. Był energiczny, pełen pomysłów, pracowity, okazał się świetnym gospodarzem, zorientowany w nowoczesnych metodach zarządzania. Był założycielem mleczarni spółdzielczej w Belsku, której członkami byli chłopi – producenci mleka z całej okolicy oraz założycielem syndykatu maszyn rolniczych. Był łowczym powiatowym i doskonałym strzelcem z broni kulowej. Tadeusz Morawski – światły rolnik i sadownik, wiele wniósł w życie gospodarcze ziemi grójeckiej. Rozbudował oparte na nowoczesnych metodach sadownictwo. Działał w kilku lokalnych organizacjach. Miał świetne stosunki z okolicznymi wioskami, gospodarzami oraz także z sąsiadami ziemianami, rozwinął tam wielkopolską gospodarność, ściągnął do współpracy kilku zdolnych poznaniaków: Dąbińskiego, Żupańskiego, Tilgnera.
Uczestniczył w powstaniu wielkopolskim. W 1920 r. po odbyciu przeszkolenia, został skierowany przez MSZ na Warmię jako zastępca delegata rządu do spraw plebiscytowych w Kwidzynie i członek Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. Później pracował w Generalnym Komisariacie RP w Wolnym Mieście Gdańsk. Politycznie był związany ze Związkiem Pracy Mocarstwowej i Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem.
W 1928 r. został wybrany w okręgu nr 12 (Grodzisk Mazowiecki-Błonie) do Sejmu II kadencji. W Sejmie pracował w komisji ochrony środowiska. W 1930 r. ponownie otrzymał mandat z listy państwowej nr 1 (BBWR). W Sejmie III kadencji był członkiem klubu BBWR. W 1931 r. − na znak protestu przeciwko tzw. sprawie brzeskiej − zrezygnował z mandatu poselskiego (wygasł 4 sierpnia 1931 r.) i wycofał się z działalności politycznej.
Podczas II wojny światowej jako żołnierz ZWZ, a następnie AK został aresztowany przez Niemców. Morawski brał udział w wielu akcjach konspiracyjnych. Zwrócił się on do kpt. Edwarda Ziółkowskiego ps. ,,Zośka’’ z propozycją zorganizowania zamachu na gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera, gdy przyjedzie na polowanie do pobliskich lasów. Miało to być wiosną 1940 r. Ziółkowski zastrzelić miał gubernatora z rewolweru dostarczonego przez Morawskiego. Do realizacji planu nie doszło, ponieważ ochrona Fischera nie dopuściła Polaków na teren polowania. W czasie wojny w majątku Mała Wieś mieściła się również składnica leków, opatrunków i leków medycznych służby sanitarnej Obwodu Grójec – ,,Głuszec’’.
Majątek pełnił bardzo ważną rolę w czasie II wojny światowej. “Rodzice ukrywali tutaj Żydów, ludzi ocalałych po powstaniu warszawskim, a nawet partyjnych działaczy. Ale schronienie mieli również ludzie kultury, poetka i skrzypaczka. Po upadku powstania sporo osób u nas było. Spali na materacach w pokojach. W czasie II wojny moja siostra Klementyna prowadziła tajną szkołę” – wraca wspomnieniami Maria Sokolnicka, córka Tadeusza i Juliii Morawskich.
Morawscy zostali zmuszeni opuścić dom rodzinny w 1945r. Ich majątek bowiem w ramach reformy rolnej znacjonalizowano. W pałacu ulokowano po wojnie różne instytucje, ostatecznie stał się letnią rezydencją Urzędu Rady Ministrów.
Po wojnie Tadeusz Morawski pracował w różnych instytucjach, był m.in. wicedyrektorem Centrali Handlu Materiałami Budowlanymi.W ostatnich latach poważnie chorował i przebywał w domu pod opieką żony. Zmarł 25 listopada 1974 r. w Warszawie a został pochowany na cmentarzu przykościelnym w Belsku Dużym.
Bibliografia:
– Jastrzębska Magdalena, Książę Regent, Łomianki 2018.
– Jastrzębska Magdalena, Portret Klementyny, Łomianki 2017.
– Matyjas Remigiusz, Radości i smutki gminy Belsk, Kielce 1999.
– Morawski Zdzisław, Gdzie ten dom, gdzie ten świat, Warszawa 1994.
– Świderski Henryk, Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec – ,,Głuszec’’ w latach 1939-1945, Warszawa 1989.
